Ayben’in midesini, Böcek ailesinin hayatını yaktı! Koklasa fark ederdi, en iyisi karbonot-sirke

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Ayben Özçilingir Turtura, 2023’te İstanbul Teknik Üniversitesi’nin Gemi İnşaatı ve Gemi Makineleri Mühendisliği bölümünden mezun olmuştu. Genç mühendis, mesleğini Beyoğlu’nda bulunan bir şirkette 2 yıldan uzun süredir yapıyordu. Yine böyle bir günde arkadaşlarıyla kahve içmek üzere iş yerine yakın bir kafeye oturmuşlardı. Ayben tercihini Türk kahvesinden yana kullanmış, ancak ilk yudumda ters giden bir şeyler olduğu anlaşılmıştı. Genç mühendisin öksürükleri, başta arkadaşları arasında ‘boğazına bir şey kaçtığı’ düşüncesini uyandırsa da, durum kimsenin aklına gelmeyecek bir şeyden kaynaklıydı. Ayben’in kahvesini hazırlayan kişi, kafenin mutfağında endüstriyel deterjan ve su şişeleri karıştırmış ve yanlışlıkla su yerine sodyum hidroksit içeren deterjan kullanarak kahve hazırlamıştı. Üstelik bu deterjan kendini ele vermiyordu. Çünkü evdekiler kadar köpürme özelliği taşımıyordu. Yani Ayben’in kahveyi içmeden önce suyla yapılmadığını anlaması için tek bir yol kalıyordu: Koklamak! Peki endüstriyel deterjan neydi ve Ayben’in yaşadıklarının temelinde ne yatıyordu? İstanbul Teknik Üniversitesi, Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Burak Korkmaz, Gıda Mühendisi Merve Atınç Saral ve İstanbul Medipol Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ozan Emre Eyupoğlu deterjanlarla ilgili tüm merak edilenleri Milliyet.com.tr’ye anlattı.

BÖCEK AİLESİNİN GELECEĞİNİ, AYBEN’İN MİDESİNİ YAKTI

Bilinçli ya da bilinçsiz şekilde kimyasal madde kullanımı ciddi riskler barındırıyor. Uzmanlar, kimyasalların herhangi bir amaçla kullanılmadan önce mutlaka gerekli güvenlik önlemlerinin alınması gerektiğini vurguluyor. Ancak son olaylarda bu kurallara uyulmadığı dikkat çekti. Böcek ailesinin hayatını kaybettiği ilaçlama işleminde gerekli tedbirlerin alınmadığı ortaya çıkarken, Ayben’in midesi ve yemek borusunu yakan ‘deterjanlı kahve’ vakasında ise ağır bir dikkatsizlik yaşandığı belirlendi.Benzer sebeplerle yaşanan iki vakada tek ortan nokta bu değildi.Doç. Dr. Ozan Emre Eyupoğlu’na göe, deterjanlardaki, dezenfektan, temizlik gücünü artıran ve parlaklık veren maddeler aynı zamanda da toksikti. Pek çok maddeyi bu listede sıralayan Doç. Dr. Eyupoğlu dikkat çeken madde için, “Fosfatlar, çevresel toksisite dolaylı olarak insan sağlığına etkiler. Bazı çalışmalarda metabolik sorunlarla ilişkilendirilmiştir” diyordu.Entübe edilen Ayben’inlavabo açıcılarda da kullanılan sodyum hidroksit madde içeren bulaşık deterjanı karıştığı kesinleşti.Doç. Dr. Eyupoğlu, deterjanların içinde insan sağlığına zarar verecek diğer maddeleri de şöyle sıraladı: “Sodyum hipoklorit (çamaşır suyu), solunduğunda veya yutulduğunda zehirlidir. Asitlerle temas ederse klor gazı açığa çıkar, bu gaz solunum yollarında ciddi hasar yapar. Potasyum hidroksit/sodyum hidroksit, deri ve gözlerde kimyasal yanıklara neden olur. Yutulursa sindirim sisteminde derin nekroz ve delinme riski vardır. Sodyum lauril sülfat ve benzeri anyonik yüzey aktifler, cilt tahrişi, alerjik reaksiyon, yetersiz durulamada bağırsak bariyerine zarar vererek bağışıklık sistemini zayıflatabilir. Alkol etoksilatlar, yetersiz durulama durumunda bağırsak epitel hücrelerine toksik, inflamatuvar bağırsak hastalıkları, alerji ve hatta kanser riskini artırabilir. Sodyum metasilikat, deri ve gözlerde aşırı tahrişe, yutulursa ciddi iç yanıklara neden olur. Klorlu bileşikler, organik maddelerle reaksiyona girerek trihalometan gibi kanserojen bileşikler oluşturabilir.”

Doç. Dr. Ozan Emre Eyupoğlu sözlerine şöyle devam etti: “Endüstriyel deterjanlar yüksek alkali (sodyum/potasyum hidroksit, sodyum metasilikat) veya klorlu bileşikler içerir. Solunum yolu ve mide problemlerine yol açar. Yutulma durumunda kusturulmaz, tıbbi müdahale gereklidir. Temas halinde bol su ile yıkanmalı. Ev tipi deterjanlar da yutulduğunda zararlı. Ancak daha hafif formüller içerirler. Endüstriyel ürünler ise çok daha konsantre olduğu için risk katlanarak artar. Endüstriyel deterjanlar düşük köpürme özelliğine sahiptir. Çünkü endüstriyel makinelerde aşırı köpük sorun yaratır. Endüstriyel ürünlerde klor, fosfat, enzimler, güçlü solventler bulunabilir. Endüstriyel deterjanlar koruyucu ekipman gerektirir. Yanlış kullanım ciddi tahriş veya yanıklara yol açabilir. Ev ürünlerinde genellikle daha az fosfat, cilt dostu yüzey aktif maddeler ve bazen parfüm bulunur. Ev tipi ürünler genellikle pH 7-9 aralığında, daha dengeli ve güvenlidir.”

O AN KİMSENİN AKLINA GELMEZDİ: ‘KOKUSUNDAN ANLAŞILABİLİR’

Bir hata yapılmış ve Ayben 1 yudum bile olsa deterjanlı kahveden içmişti. Yemek borusundan geçen kimyasal midesine ulaştığında genç mühendis öksürmeye başlamıştı. Ancak artık her şey için çok geçti. 1 yudum, yanlışlıkla kimyasal tüketimi için bile oldukça fazlaydı. Hızlı şekilde olumsuz etkileri görülmeye başlanır, kişiyi ölüme kadar bile götürebilirdi. Gıda Mühendisi Merve Atınç Saral’a göre içine kimyasal karışmış bir gıda müşteriler tarafından anlaşılabilirdi. Ayben’in de arkadaşlarıyla konuşmaya odaklanmış olmasa o kahveyi hiç içmeyeceğine dikkat çekti.

-alıntı-

“Marketten bir deterjan aldığımızı düşünün. Bunları zaten içmiyoruz, yemiyoruz ya da elimizi yıkamak için kullanmıyoruz. Eğer zaten çok sık kullanırsanız ellerinizde tahrişe neden olduğunu görürsünüz. Elleriniz kurur. Bu ürünler insan temasına çok uygun değil. Çok düşük miktarlarda kullanılması gerekir. Dediğiniz gibi mesela Ayben, o kahveyi eline aldığında boşluğuna gelmeseydi anlardı. Ancak o an kimse bunu düşünmez. Kahvenin içinde kostik bir madde var mıdır? Kimyasal var mıdır? Çünkü su yerine kimyasalı koymuşlar bu vakada. Yani çok yüksek bir miktarda tüketmiş bu kişi de. Arkadaşlarıyla muhabbetteyken onu düşünmediği için öncelikle koklamak aklına gelmemiştir. Koklasaydı bunu kesinlikle fark edebilirdi.”– Merve Atınç Saral

Merve Atınç Saral, evde bile pek çok kişinin temizlik yaparken benzer maddeleri riskli şekilde kullandığının altını çizdi. Saral, ‘alternatif temizlik ürünlerine’ dikkat çekerek, “Evlerimizde bunları kullanmak çok daha sağlıklı olabilir” dedi. Saral, sözlerine şöyle devam etti:

“Mutfağı temizlerken çamaşır suyuyla tuz ruhunu karıştıran, çamaşır suyunun içine bulaşık deterjanı katan ya da bulaşık makinesinin içine çamaşır suyu döken çok insan var. Bunlar gerçekten çok büyük riskleri olan adımlar. Bizi bir anda zehirlemez, bir anda öldürmez ama bu tarz kimyasal maddeler vücutta birikiyor. Daha sonra pek çok kronik hastalığa sebep oluyor. Artık bu tarz maddelerin de birçok alternatifi var. Yani kafamızdaki temizlik algısını da yıkmamız gerekiyor bunlarla. Karbonatın kendisi de, sirke de çok iyi alternatifler.”

CANSIZ VARLIKLAR İÇİN TASARLANIYOR! ‘BİYOUYUMLULUK ÖNEMLİ’

Dr. Burak Korkmaz, kimyasal içeren temizleyicilerin üretim aşamasındaki hassas noktayı anlattı. Özellikle endüstriyel kullanımla, ev tipi temizleyicileri ayıran önemli bir nokta vardı. Birisi cansız varlıklar üzerinde kullanılırken, diğeri canlılarla temas eden eşyalar üzerinde kullanılıyordu. İşte tam da bu noktada hayati test ve işlemler yapılıyordu. Dr. Burak Korkmaz’a göre tıpkı diş macunu, diş dolgusu gibi temizlik ürünlerinde de insanların temas ettiği durumlarda hayati tehlike oluşturmasın diye ‘biyouyumluluk’ sağlanıyor. Dr. Burak Korkmaz, sözlerini biyouyumluluğu anlatarak noktaladı:

“Endüstrideki temizleyiciler daha ağır kimyasallar içerir. Çünkü çıkması zor, silikon temelli, belki yağların bulunduğu sistemleri temizlemek için üretiliyor. Ancak bizim evde bulaşık deterjanı olarak kullandığımız deterjanlar üretilirken, belli oranda toksisitde olmaları için çalışılıyor. Oldu da bundan bir miktar vücuda girdi, bu insana ne kadar zarar verir? Bu açıdan baktığımızda vücuda girecek malzemeler üretilmeden önce, bunların vücutla ne kadar uyumlu olduğuna ya da biyolojik sistemlerle ne kadar uyumlu olduğuna bakılıyor. Buna biyouyumluluk diyoruz. Bir ürün ağız yoluyla, burun yoluyla, soluma yoluyla vücuda girecek ya da girme ihtimali olacak bir sistem için tasarlanıyorsa bunun zaten önce uyumluluğu çalışılıyor. Yani bizim evde eşyalarımızı yıkamak için kullandığımız deterjanı da tasarlarken onun da belli sınırları oluyor. Bu elbette bulaşık deterjanı içilebilir demek değil. Ancak eser miktarda bir şey kaldığı zaman o doğrudan öldürmüyor.”